Αφηρημένη Τέχνη

Φωτό από: christeas.com

Η αφηρημένη τέχνη είναι ένας όρος που δεν αντιπροσωπεύει μόνο ένα καλλιτεχνικό κίνημα ή μια περίοδο στη μακρά ιστορία της τέχνης.
Αφηρημένη αποκαλούμε την τέχνη που δε μιμείται ούτε αναπαριστά άμεσα την εξωτερική πραγματικότητα.

Ορισμένοι περιορίζουν τον όρο στη μη εικονιστική τέχνη, ενώ άλλοι το χρησιμοποιούν και για τα έργα εκείνα που δεν είναι αναπαραστασιακά, έστω κι αν σε τελευταία ανάλυση απορρέουν από την πραγματικότητα. Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφοροι εναλλακτικοί όροι (μη αναπαραστασιακή, μη αντικειμενική), αλλά δεν έχουν γίνει αποδεκτοί.

Η λέξη «αφηρημένη» χρησιμοποιείται συχνά με σχετική έννοια, αφού η ζωγραφική είναι εκ των πραγμάτων λιγότερο ή περισσότερο αφηρημένη στην αντιμετώπιση των θεμάτων της. Η αρχική πηγή ενός αφηρημένου πίνακα μπορεί να είναι ορατή ή αποκρυπτογραφήσιμη (όπως στους κυβιστικούς πίνακες). Μπορεί όμως να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά απλοποιημένα ή γεωμετρικά σχήματα χωρίς καμία άμεση αναφορά στην εξωτερική πραγματικότητα, όπως στην τέχνη του Μοντριάν. Σε ένα τρίτο είδος αφαίρεσης (πχ. πίνακες του Τζάκσον Πόλοκ) η εξέλιξη του πίνακα υποδηλώνεται από τις πινελιές, το χρώμα και την υφή του χρησιμοποιημένου υλικού.

Πίσω από κάθε είδους αφηρημένη τέχνη κρύβεται η ιδέα ότι οι φόρμες και το χρώμα αρκούν για να συγκινήσουν το θεατή και κάποιοι βλέπουν την αφηρημένη τέχνη σαν πρότυπο της ιδεώδους αρμονίας ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του. Ένα μεγάλο μέρος της ζωγραφικής του 20ου αιώνα έχει προσπαθήσει μιμούμενο κατά κάποιο τρόπο τη μουσική να αποβάλλει κάθε αναπαραστασιακή πρόθεση. Πηγές έμπνευσης και προηγούμενο για το εγχείρημα αυτό έχουν θεωρηθεί τα διακοσμητικά μοτίβα των κεραμικών, των παλιών χειρογράφων και των εφαρμοσμένων τεχνών, η ισλαμική τέχνη, η γλυπτική των πρωτόγονων και των διάφορων φυλών της Αφρικής και τέλος τα μη ρεαλιστικά στοιχεία στην παλιότερη ευρωπαϊκή ζωγραφική (πχ. το απλοποιημένο αρχιτεκτονικό φόντο σε ορισμένους πίνακες του Φρα Αντζέλικο).

Η αφηρημένη τέχνη του 20ου αιώνα έχει τις ρίζες της στο Σεζάν που απέδωσε ορισμένα στοιχεία τοπίου σαν γεωμετρικά στερεά. Γι' αυτό και το θαύμαζαν τόσο πολύ οι κυβιστές. Το πρώτο πάντως συγκροτημένο αφηρημένο κίνημα της εποχής μας υπήρξε ο κυβισμός , η επιρροή του οποίου ήταν αποφασιστική σε όλους τους μεταγενέστερους καλλιτέχνες. Από την άλλη πλευρά η αυτόνομη αξία του χρώματος τονίστηκε για πρώτη φορά όχι από τους κυβιστές , αλλά από τον Γκωγκέν και τους ζωγράφους της Ποντ-Αβέν και στη συνέχεια απ' τους Ναμπί και τους Φωβ.

Ο πρώτος μη εικονιστικός πίνακας έγινε το 1910 από τον Καντίνσκυ, αν και οπωσδήποτε είχαν προηγηθεί καλλιτέχνες, όπως ο Μορώ και άλλοι, στα έργα των οποίων είχε γίνει ουσιαστικά αόρατο το θέμα. Η συναισθηματική φόρτιση του χρώματος ήταν εξάλλου και μια από τις βασικότερες κινητήριες δυνάμεις του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού και γενικά του Εξπρεσιονισμού, που υποστήριζε ότι το σημαντικό πράγμα στην τέχνη δεν ήταν η μίμηση της φύσης, αλλά η έκφραση των συναισθημάτων μέσα από την επιλογή χρωμάτων και γραμμών. Την εμφάνιση του κυβισμού ακολούθησαν μια σειρά από παράγωγά του ή παράλληλά του κινήματα όπως ο Φουτουρισμός στην Ιταλία, ο Βορτισισμός στη Βρετανία, το Ντε Στιλ στην Ολλανδία και διάφορες σχολές Αφαίρεσης στη Ρωσία, που ξεκινούσαν από το Ραγιονισμό του Λαριόνωφ και της Γκοντσάροβα κι έφταναν ως τον Κονστρουκτιβισμό και την αυστηρά γεωμετρική Αφηρημένη Τέχνη του Μάλεβιτς (Σουπρεματισμός).

Στη γλυπτική και τη ζωγραφική της δεκαετίας του 1920, η αφαίρεση και μάλιστα στην πιο γεωμετρική εκδοχή της ήταν πολύ συνηθισμένη σαν ύφος. Στη δεκαετία του 1930, η κύρια τάση στα πλαίσια της αφηρημένης τέχνης, ήταν και πάλι γεωμετρική και το 1932 ιδρύθηκε η ομάδα Αφαίρεση - Δημιουργία για να προωθήσει αυτό ακριβώς το είδος τέχνης - τον ίδιο αυτό ρόλο έπαιξε μετά τον Β.Π. πόλεμο το Salon de Realites Nouvelles.

Στη μεταπολεμική αφηρημένη τέχνη το κύριο χαρακτηριστικό είναι οι άμορφες συνθέσεις και οι νεωτερισμοί στην τεχνική, όπως αυτά εκφράστηκαν μέσα από το κίνημα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού. Τέλος, η γλυπτική του 20ου αιώνα είναι σε μεγάλο βαθμό μια αφηρημένη γλυπτική (Αρπ, Μπρανκούζι, Κάλντερ, Μουρ, κ.ά.).

Και πόσα θα μπορούσε να γράψει κανείς για τα σύγχρονα έργα αφηρημένης τέχνης που κατακλύζουν το περιβάλλον μας, φιλοτεχνημένα από νέους και μη καλλιτέχνες...

Πηγή: www.artmag.gr