Όταν δεν πιάνουν αράχνες τα μουσεία

Ευθυμία Παπασπύρου

Ιστορικά προσωπεία. Η συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, σ. 124, έγχρωμη εικονογράφηση

Εχουμε συνηθίσει τα μουσεία αδρανή, μ' απλωμένους θησαυρούς πίσω απ' τις προθήκες -«πραμάτεια» για τ' άπληστα μάτια των επισκεπτών-, δίχως άλλη δραστηριότητα πέραν της συντήρησης του υλικού τους και της φιλοξενίας καμιάς έκθεσης, όποτε κιόλας κάποιος διευθυντής κρίνει πως πρέπει να μπει στον κόπο!.. Και το μεγαλύτερο «βάρος» τους: τα χιλιάδες δευτερότερης αξίας εκθέματα, σε ράφια αποθηκών, συρτάρια ή φοριαμούς καταχωνιασμένα, παραμελημένα και διπλοκλειδωμένα! Τι έχει βγάλει ποτέ, πέρα από γενικούς εκλαϊκευτικούς οδηγούς, το Εθνικό Αρχαιολογικό ή το Επιγραφικό ή τόσα περιφερειακά μουσεία απ' τις πλουσιότατες συλλογές τους; Πότε δημοσιεύτηκε πλήρης κατάλογος του Νομισματικού ή τα νομίσματά του μιας τουλάχιστον περιόδου ή μιας περιοχής; Είναι τάχα γνωστό καν πόσα πολλαπλά υπάρχουν και σε ποια κατάσταση ή μένουν ακατάγραπτα σαν τους δημοσίους υπαλλήλους;..

Αντιθέτως, η πυκνή εκδοτική παρουσία της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος καταφέρνει ν' αξιοποιεί τ' αποκτήματα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου και να τα προβάλλει στο ευρύ κοινό, παρέχοντας ταυτόχρονα πολύτιμο υλικό στους μελετητές για γόνιμη επεξεργασία. Σχέδια, λιθογραφίες, χάρτες, φυλλάδια, μικροαντικείμενα που ξεκομμένα δεν θα τραβούσαν την προσοχή κανενός, καταταγμένα και συνδυαστικά παρουσιασμένα συγκροτούν ενδιαφερότατες «θεματικές εκθέσεις», ιδίως όταν συνοδεύονται μ' επαρκή υπομνηματισμό, που αντικαθιστά με το παραπάνω και τον πιο φιλότιμο ξεναγό...

Ο λόγος, πρώτα πρώτα, για μια σειρά 23 νεκρικών προσωπείων ιστορικών μορφών της επαναστατικής και μετεπαναστατικής περιόδου, απ' τον Κοραή και τον Νεόφυτο Δούκα ίσαμε τον Κολοκοτρώνη, τον Νικηταρά και τον αποσκελετωμένο Μακρυγιάννη, προερχόμενων στο μεγαλύτερο μέρος τους από δωρεά του Πολυτεχνείου και συγκεντρωμένων υπό τη φωτισμένη διεύθυνση του Λ. Καυταντζόγλου, όταν εξ αφορμής της οργάνωσης των εργαστηρίων Καλών Τεχνών είχε γίνει σαφής η σημασία της διάσωσης των φυσιογνωμιών ένδοξων προσωπικοτήτων ως παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενεές καλλιτεχνών... Ναι, υπήρξαν κάποτε ιδανιστές προβλεπτικοί σ' αυτό τον τόπο!..

Παρότι μόνο το διασημότερο -αυτό του Γέρου του Μοριά!- εκτίθεται στο μουσείο, ορθότατα δημοσιεύεται από την Ευθ. Παπασπύρου ολόκληρη η συλλογή (μαζί και νεότερα σχετικά αποκτήματα), με τις απαραίτητες πληροφορίες για την κατασκευή, την προέλευση και την κατάσταση κάθε εκμαγείου -κάποια φιλοτεχνημένα από επιφανείς γλύπτες, όπως ο Λ. Σώχος ή ο Ι. Κόσσος-, καθώς και τα ιδιαίτερα στυλιστικά χαρακτηριστικά τους. Οι παρατιθέμενες σύντομες βιογραφίες των εκλιπόντων μαζί με αποσπάσματα από νεκρολογίες της εποχής και η λεπτομερής εικονογράφηση κεντρίζουν τον αναγνώστη να ψηλαφήσει με τα ίδια του τα χέρια τα πρόσωπα αυτά καθεαυτά της Ιστορίας...

Αριστέα Παπανικολάου-Κρίστενσεν

Το φιλελληνικό κίνημα στη Δανία

Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, σ. 120, έγχρωμη εικονογράφηση

Στον δεύτερο καλαίσθητο τόμο, η Α. Παπανικολάου-Κρίστενσεν εστιάζει σε μιαν επί μέρους πτυχή του ελληνικού Αγώνα: τον φιλελληνισμό στη Δανία. Καταγράφει τα έντυπα και τις οργανώσεις που τόλμησαν σε μιαν εποχή συντηρητισμού κι αυστηρής λογοκρισίας να υποστηρίξουν τα δίκαια του μαχόμενου γένους, αναφέρεται στα σημαίνοντα μέλη της δανικής κοινωνίας που προάσπισαν το πνεύμα της φιλελευθερίας, διαπιστώνοντας τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν και εξετάζει περιπτώσεις ανίατων ιδεαλιστών ή αδίστακτων τυχοδιωκτών που έφτασαν κι ίσαμε την Ελλάδα για να πολεμήσουν - άλλο αν πολλοί παρέμειναν αναξιοποίητοι και γύρισαν εν τέλει στην πατρίδα τους απογοητευμένοι. Εκτός του αμφιλεγόμενου στρατιωτικού και λιθογράφου (!) Α. Friedel, στον οποίο εν τούτοις οφείλουμε τα πιο γνήσια από του φυσικού πορτρέτα των πρωτεργατών του '21, δεν παραλείπει, διαστέλλοντας τα χρονικά όρια της εργασίας της και στην αμέσως μετά την απελευθέρωση εποχή, να περιλάβει ακόμα δύο δανούς καλλιτέχνες που πέρασαν απ' την Ελλάδα: τον αρχιτέκτονα Κρίστιαν Χάνσεν και τον ζωγράφο Μ. Roerbye, παραθέτοντας μάλιστα κάμποσα αντιπροσωπευτικά έργα τους απ' τις περιπλανήσεις τους στην Αττική. (Στις αδυναμίες της έκδοσης: εκφραστικές ατεχνίες και κάμποσα τυπογραφικά λάθη, που ένας προσεκτικότερος επιμελητής θα τα 'χε αποσοβήσει...).

Σόφη Ν. Παπαγεωργίου

Περιηγητές και ζωγράφοι στην Κόρινθο: 12ος-19ος αιώνας

Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, σ. 174, έγχρωμη εικονογράφηση

Στο τρίτο λεύκωμα, αντικείμενο εργασίας: η Κόρινθος. Κόμβος γεωγραφικός, εμπορικός και συγκοινωνιακός, δεν έχασε τη σημασία της ούτε μετά την καταστροφή της απ' τους Ρωμαίους, κι απ' την υστεροβυζαντινή περίοδο όποιος ήθελε είτε την Πελοπόννησο να περιηγηθεί είτε την Αθήνα να προσκυνήσει είτε στους Αγιους Τόπους να κατευθυνθεί, περνούσε υποχρεωτικά σχεδόν απ' το λιμάνι της - πέρα που και το περήφανο κάστρο της μαζί με τ' αρχαία ερείπια σαγήνευαν πάντοτε τους επισκέπτες.

Αποτέλεσμα: μια πλούσια συγκομιδή περιγραφών σε περιηγητικά ή απομνημονευματικά έργα ανά τους αιώνες, τις οποίες η Σ. Παπαγεωργίου σταχυολόγησε μεθοδικά, και η σύγκριση των ποικίλων εντυπώσεων απ' τον χώρο και τους κατοίκους, οι παρατηρήσεις για τα ήθη, τις κοινωνικές συνθήκες και την κατάσταση των αρχαιοτήτων μαζί με πολυάριθμες απεικονίσεις των μνημείων και της πόλης από σπάνια ταξιδιωτικά, συνιστούν ένα σαγηνευτικό πανόραμα του τόπου διά μέσου των χρόνων.

Οταν και το παραμικρό αποτελεί έναυσμα για ευσυνείδητη μελέτη και φιλόκαλη δημοσίευση, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο δείχνει τον δρόμο για το τι θα 'πρεπε να διατίθεται στα πωλητήρια αντί απλών καρτ-ποστάλ, μπιχλιμπιδιών και τουριστικών αντιγράφων...

Πηγή: www.enet.gr